Wat is alcoholverslaving?

We hebben vaak het idee dat iemand alcoholverslaafd is als hij of zij fysiek of psychisch niet meer zonder alcohol kan. We denken dan misschien aan iemand die ‘s ochtends met trillende handen wakker wordt en bibberend nood heeft aan drank. Maar dat beeld is het eindstadium. Van iemand die helemaal aan de eindhalte van een verslaving zit en een ongelooflijk sterke afhankelijkheid heeft van alcohol.

Maar verslaving begint eigenlijk al een heel stuk daarvoor. Het start op het punt waarop sociale drinken eindigt en iemand overschakelt naar een proces waarbij de voortdurende drang naar drinken centraal staat. Dat betekent dat hij of zij al aan het uitkijken of verlangen is naar drinken. Naar het weekend of naar een moment waarop er weer een glas kan worden gedronken.

Alcoholverslaving start voor mij dan ook op het punt wanneer je eigenlijk geen controle meer hebt over het drinken en je niet meer kan stoppen. Wanneer je al reikhalzend uitkijkt naar de volgende pint of de volgende gelegenheid om te drinken.

We spreken ook van een echte verslaving als er geleidelijk aan problemen opduiken. Soms kleinere dingen, zoal een ongevalletje, misschien een klein gevecht. Maar ook grotere problemen zoals relaties die onder druk staan.

In een volgend stadium komt afhankelijkheid om de hoek loeren. En dat betekent dat je doorheen de week al aan het denken bent en bezig bent met drinken. Beetje bij beetje gaat je vrije tijd ingevuld worden door drinken. Kortom: je leven komt in het teken te staan van alcohol.

In het eindstadium is je lichaam helemaal afhankelijk van alcohol. Sterker nog je lichaam zal een tolerantie opbouwen. Waar vroeger nog alles ging na enkele pintjes, wordt het nu veel moeilijker. Je lichaam vraagt meer en je tolerantie wordt dus hoger. Wanneer de lichamelijke drang naar alcohol zo intens is, kan enkel een ontwenningskliniek nog soelaas bieden. Wie in dit stadium geen hulp krijgt, kan jammer genoeg zelfs sterven aan de gevolgen van alcohol. Maar nogmaals dat is de laatste fase, vele mensen zitten hier helemaal niet en hebben toch afhankelijkheid van alcohol

De fysieke en psychische afhankelijkheid zijn de definitie van een harddrug, dus alcohol behoort op die manier ook tot een harddrug voor mij.

Uiteraard is verslaving een spectrum met vele tussenstations. Je bent niet in één keer verslaafd, maar het gaat om een proces. Sommige mensen schuiven op in het spectrum, soms snel en soms traag, anderen blijven dan weer in een stadium. Het is in elk geval belangrijk om je bewuste te zijn dat alcoholverslaving vele gedaanten kent en niet alleen het eindstadium het prototype van een verslaving is.

Om te begrijpen wat alcohol verslavend maakt, is het goed om bij enkele factoren eerst even stil te staan.

Alcohol is in de eerste plaats een verdovingsmiddel. Heel veel mensen gebruiken alcohol om angst, emotie, pijn, of andere moeilijkheden tijdelijk niet onder ogen te moeten zien. dat maakt het meteen ook zo verslavend. Want wanneer die emotie of dat gevoel opduikt, weten we dat er een middel is om naar te grijpen als we het moeilijk hebben. En zo keren we er keer op keer naar terug.

Daarnaast neemt alcohol remmingen weg. Het maakt endorfines vrij in onze hersenen waardoor we plezanter, losser, of grappiger uit de hoek kunnen komen. En dat gevoel is een gevoel dat verslavend werkt. Want we gaan snel leunen op een middel dat ons schijnbaar méér laat doen. We gebruiken het misschien om makkelijker iemand te benaderen in een café of een club. Of om meer moed te hebben voor een belangrijke gebeurtenis. Of als opkikkertje om ons even op scherp te zetten.

De verslaving wordt ook in de hand gewerkt door groepsdruk. Want drinken is een sociaal gegeven: dat glaasje drinken hoort er nu eenmaal bij. We onderschatten vaak die groepsdruk en hoe die inwerkt op de verslaving. Want het blijft heel moeilijk om dwars te liggen in een groep, om nee te zeggen tegen dat glas wijn, of om op een receptie toch de alcohol af te wijzen.

Wie heel vaak drinkt zal in het finale stadium een bijzonder sterke lichamelijke afhankelijkheid van alcohol ontwikkelen. Hierbij functioneer je niet meer zonder naar een fles te grijpen. Dat eindstadium vraagt professionele hulp, bijvoordbeeld in een ontwenningskliniek.

Welke dranken zijn het meest verslavend?

Strikt genomen is er niet een bepaald type drank dat meer of minder verslavend is. De manier waarop we beginnen met alcohol en het proces waaraan we geleidelijk wennen aan de smaak is dat wel. En dat zit ook op een heel interessante manier in elkaar.

Denk maar aan de eerste keer toen je je lippen aan een pintje of een bierglas zette. Misschien toen je nog heel jong was aan de tafel bij mama en papa. Stiekem even proeven! De kans is heel groot dat je de smaak niet lekker vond. Heb je trouwens al eens je neus boven een sterk glas whisky gezet? Misschien vind je de geur, en zeker de smaak, heel erg indringend. Sommige mensen trekken hun gezicht zelfs fysiek terug: je kunt het bijna een natuurlijke reactie kunnen noemen. Waarom keren we dan toch terug naar die smaak?

Vaak is het zo dat we gewend raken aan de smaak van alcohol omdat we die van jongs af aan niet puur te drinken krijgen. Als we jong waren en op café of in een club zaten, hebben we ongetwijfeld al eens een gemixte drank voorgeschoteld gekregen. En daar zit doorgaans maar een bodempje drank in, Denk maar aan Bacardi, whisky of vodka: die worden allemaal aangelengd met iets zoets. Van cola tot en met Red Bull. En de totaliteit smaakt heel zoet en gaat vlot binnen. Zo gaan we geleidelijk aan wennen aan de drank die we in die mixers terugvinden. Want de zoete smaak camoufleert natuurlijk de alcohol, maar beetje bij beetje gaan we wennen aan dat residu van drank.

Verschillende dranken hebben natuurlijk verschillende percentages alcohol. Zo schommelt een reguliere pils rond de 4 à 5%, gaan bepaalde streekbieren hoger, en wijn zal rond de 13- 14% schommelen. Bij sterke dranken starten we rond de 20% maar soms gaan we naar de 40% en zelfs de 60% alcohol. Vaak zien we in de praktijk dat bier of wijn een opstap is naar sterke drank. Als de gewenning te groot is, dan zoeken drinkers soms naar iets “straffer”.

Maar aan het einde van de rit maakt het type drank niet zo heel veel uit. Of het nu een pils is of een bodem rum, waar we geleidelijk aan wennen is het effect en de invloed die alcohol op ons lichaam heeft.

De oorzaken van een alcoholverslaving kunnen heel divers zijn. Want iedereen, elke mens, zit nu eenmaal anders in elkaar. In principe kunnen problemen uit het verleden, problemen vandaag, of angsten voor de toekomst allemaal een rol spelen.

In veel gevallen is er een trauma uit de jeugd dat niet is verwerkt. En omdat iemand daar niet heeft mee leren omgaan, grijpt hij of zij vaak naar alcohol als de uitweg of oplossing.

Heel wat mensen hebben het moeilijk met grenzen stellen. Ze zeggen telkens ja en durven nooit nee zeggen. Zo lijnen ze nooit af waar voor hen de grenzen liggen. Denk maar aan een relatie waarbij iemand iets niet kan of wil zeggen. Of een verplichting op het werk van je manager, waar je niet durft tegenin te gaan. Of misschien een vriend die je iets vraagt wat je niet durft weigeren. Waar het zich ook voordoet, wanneer we die grenzen niet stellen zien we vaak dat er als compensatie naar drinken wordt gegrepen. Om beter te kunnen omgaan met dat proces, of om het onaangename gevoel uit te wissen. Om even verdoofd te zijn.

Elke mens heeft ook behoeften. Denk maar aan de fameuze Piramide van Maslow. En we willen allemaal graag behoeftes ingevuld zien. Gaande van steun en vriendschap over liefde en genegenheid tot soms professionele erkenning en weer. In veel gevallen is het niet mogelijk om al die behoeften in te vullen. Zo is een single persoon soms bijvoorbeeld al heel lang op zoek naar een partner. Of vindt iemand in een relatie dat er te weinig respect en genegenheid is. In veel van die moeilijke gevallen waar behoeftes niet ingevuld worden, merken we vaak dat alcohol heel dichtbij is. Net om dat gemist op te vangen of om die leemte te kunnen vullen.

We hadden het al aan: groepsdruk is een enorme factor en dus een mede-oorzaak. Misschien wordt er in je vriendenkring af en toe een glaasje gedronken. Of meer dan eentje. Samen op café, leuke avondjes thuis met zijn allen en daar komen onvermijdelijk een aantal flessen wijn bij kijken Het is dan bijzonder moeilijk om tegen de stroom in te gaan. Want er zijn veel gebeurtenissen waarbij mensen rondom ons ons bewust en onbewust aanzetten tot te drinken. Onderschat die beer pressure dus niet.

Helaas kruisen er soms ook onverwachte dingen ons levenspad die voor een schok zorgen. Dat kan het overlijden van een dierbare zijn, een heel nieuwe gebeurtenis zoals de komst van een kindje, een ongeval, of een verandering in onze gezondheid. Misschien ook een breuk in onze relatie. Het kan heel moeilijk zijn om met die plotse wendingen om te gaan. Dan zijn we op zoek naar een manier om vat te krijgen op die nieuwe werkelijkheid of om er even uit te stappen. En dan ligt drinken heel makkelijk voor de hand.

Geloof het of niet maar alcohol kan soms ook een manier zijn om onze gedachtestroom even stil te zetten. Het gaat dan opnieuw om een soort vlucht uit het heden, om bijvoorbeeld het piekeren over de toekomst of het verleden eventjes uit te schakelen Wanneer we een glas drinken dan verschuiven die zorgen naar de achtergrond wat ons tijdelijk een goed gevoel geeft.

Het hoeft ook niet noodzakelijk altijd een negatief gegeven te zijn. Veel mensen zullen na een bepaalde gebeurtenis zichzelf belonen met een glaasje. “Ik heb dat wel verdiend”, denken ze dan. Na een succesvol project op het werk, een overwinning op persoonlijk vlak, een feest of iets anders om te vieren. Noem het maar op. En dat kan gauw een routine worden want de associatie met vieren en drinken komt dan heel dichtbij. De koppeling is bijna automatisch.

Wanneer je een nuchtere kijk ontwikkelt op het feit dat alcohol geen voordelen biedt of geen oplossing biedt voor de oorzaken van je problemen, dan sta je al heel ver. Dan kan je alcohol gaan loslaten en aan de echte oorzaken gaan werken. Want voor geen enkel van de oorzaken is alcohol uiteraard een oplossing. Het is in het beste geval een pauzeknop. Maar dan wel een heel verslavende.

Niemand heeft de intentie om een verslaving aan alcohol te ontwikkelen. Het is een gradueel proces. Andere harddrugs zoals cocaïne zijn veel sneller verslavender en gaan het lichaam sneller doen aftakelen. Bij alcohol gebeurt dat trager en geleidelijker aan. Je verlangt sneller naar een gevoel maar het is een langzaam proces van gewenning.

Onze maatschappij ziet het bovendien ook niet meteen als een verslaving: vaak zien of horen we het niet graag. Dat maakt het ook erg verraderlijk. In elk geval zijn we sneller dan we denken verslaafd aan alcohol.

In wezen is iedereen vatbaar voor verslaving. Het hangt er alleen van af hoe goed je met verslaving kan omgaan. We kunnen immers verslaafd zijn aan heel wat dingen: van sport, over werken, tot gokken, of drugs.

Wie is er dan nog extra vatbaar voor? Ik merk vaak dat vooral gevoelige personen extra kampen met verslaving. Daarmee bedoelen we hoogsensitieve personen waarbij emoties sterker en heviger binnenkomen.

Vaak zien we ook dat mensen die moeilijk grenzen kunnen stellen, vlugger vatbaarder zijn voor een verslaving. Het niet nee kunnen zeggen, het niet kunnen aangeven van een limiet, draagt daartoe bij.

Ook personen die soms weinig aandacht krijgen of hebben gekregen of een laag zelfbeeld hebben, staan soms extra open voor een verslaving aan alcohol.

Bij de herkenning van iemand die verslaafd is aan alcohol, denken we misschien als eerste aan de uiterlijke fysieke kenmerken. In extreme gevallen, bij zware verslaving, hebben we misschien een bevend en trillend persoon voor ogen. Of bij minder zware gevallen iemand die moeilijk uit zijn woorden geraakt, het evenwicht verliest, draaierig is. Maar vaak zijn er andere en subtielere signalen.

De snelheid waarmee iemand zijn of haar glas leeg drinkt of de zenuwachtigheid aan tafel op café. Maar ook de persoonlijkheid. De verslaving zal zich namelijk snel verbaal gaan uiten. Liegen, smoesjes verzinnen, uitvluchten: heel vaak zal iemand die verslaafd is de realiteit gaan toedekken en verhalen gaan verzinnen. Daarnaast zal een drinker het drankgebruik gaan minimaliseren of anders gaan invullen. De constante is in elk geval: de realiteit steevast toedekken met woorden.

Zoals we al aangaven, hebben mensen met een alcoholverslaving het moeilijk om grenzen te stellen. Die grenzen worden niet alleen overschreden bij alcohol maar soms ook bij andere zaken zoals drugs, gokken, sigaretten, seks, etcetera. In wezen vloeit het voort uit hetzelfde probleem en dat is de moeilijkheid om nee te kunnen zeggen.

(Het ego speelt hierbij ook vaak een rol. Dat moet worden gevoed en dat kan eigenlijk nooit genoeg of voldoende zijn.)

Ten slotte is een verslaving vaak een vlucht. Waarvan? Dat is steeds opnieuw een moeilijke zoektocht en die is afhankelijk van persoon tot persoon. Ontdekken waar iemand van vlucht is vaak lastig. Wat wel vaak duidelijk is, is dat er gevlucht wordt in een verslaving. Zoals alcohol of drugs. De grote gemene deler is dat we ons afkeren van iets en onze heil zoeken in iets anders. We zien dan ook vaak na een alcoholverslaving: ex-drinkers gaan dan hun toevlucht zullen zoeken in een ander middel, helaas. Daarom is het vaak zaak om tot de kern van het probleem te komen, via de identiteit en de voorgeschiedenis en de persoon zelf.

Zelf omgaan met alcoholverslaving

Als je je zelf bewust wordt van het feit dat je een verslaving aan alcohol ontwikkelt, dan is het goed om informatie te gaan opzoeken in de eerste plaats. Dat proces in gang zetten is al een grote stap vooruit.

Een tweede stap is om jezelf te omringen met de juiste personen. En dat betekent personen die je willen helpen, die je steunen, en die je verslaving mee willen helpen aanpakken. Vaak zien we dat wanneer iemand verslaafd is aan alcohol en hij omgeven blijft door dezelfde groep van personen die hem aanzetten tot drinken, de drempels heel hoog blijven om te stoppen.

Daarnaast is therapie een goede derde stap. Waarom? Via therapie leer je jezelf veel dieper en beter kennen. Je ontdekt waar je problemen zitten, wie je bent als persoon, hoe je met bepaalde situaties kan omgaan en nog zoveel meer. Dat wapentje ook beter tegen omgaan met verslaving. Want je begrijpt namelijk het mechanisme erachter veel beter.

Een van de laatste en belangrijkste stappen is natuurlijk om aan jezelf te werken. Om te schaven en om jezelf continu en voortdurend uit te dagen en in vraag te stellen. Dat is geen makkelijke en dat is een voortdurend groeiproces. Het gaat dan ook vaak gepaard met groeiproblemen en met vallen en opstaan.

Als ouder omgaan met alcoholverslaving

Wat zijn strategieën om met een jongere om te gaan die te veel drinkt?

De eerste reflex van ouders is om heel snel oordelend te zijn naar hun kind dat drinkt. De vader of moeder vuurt dan een reeks verboden af zoals: “je moet stoppen met drinken, je mag niet meer uitgaan, je krijgt huisarrest!” En soms: “Je moet hulp gaan zoeken, je moet naar een kliniek, etcetera”. Maar die oordelende houding zal vaak net conflict nog gaan versterken.

In plaats daarvan pleit ik voor een open dialoog met vragen.Waarom? Die laten je toe om te achterhalen wat de kern van het probleem is. Vraag waarom je kind drinkt, waarom hij of zij het nodig heeft, wat er achter schuilt. Vraag of je zoon of dochter gelukkig is, wat er ontbreekt, of er behoeften zijn die onvervuld zijn. In elk geval is het belangrijk om de verbinding op te zoeken. Een conflict is makkelijker, een dialoog is effectiever.

De ongemakkelijk realiteit is trouwens, en dat horen ouders natuurlijk niet graag, dat ook zij aan zichzelf moeten werken. En dat betekent om geen controle uit te oefenen over de zoon of dochter. Maar eerst ook de eigen angsten en problemen aan te pakken. Want dat biedt meer ruimte aan de kinderen. Voor partners in een relatie geldt net hetzelfde: begin bij jezelf.

Hervallen gebeurt. Het is een zwaar woord vind ik persoonlijk, met een negatieve connotatie, maar het is de realiteit. Na een lange periode zonder alcohol grijpen soms terug naar de drank. Hoe komt dat?

Het is heel belangrijk om de triggers in kaart te brengen. Ons dagelijkse leven staat bol van de kleine elementen die ons aanzetten om terug te gaan drinken en die bij wijze van spreken de lont aan het vuurvat steken. En die triggers kunnen talrijk zijn. Problemen in je relatie, professionele dingen, familieproblemen Soms zelfs kleine dingen zoals het mooie weer: een terrasjes na een periode waarin je even niet goed voelt. Of even tegenslag. Kortom: triggers zijn er, zijn talrijk en zitten soms in een klein hoekje. Daarom is het heel belangrijk om die triggers snel te achterhalen en die een voor een aan te pakken. Stel ze in vraag en ga na wat er achter zit.

Het is belangrijk om aan te stippen dat hervallen een deel is van het proces. Het is een deel van nuchter door het leven leren gaan. Op zich is het ook geen probleem of schande. Wat vooral belangrijk is, is de manier waarop je ermee omgaat en welke intenties je koppelt aan dat hervallen. Ga je ermee aan de slag en ga je onderzoeken wat er aan de grondslag ligt van het opnieuw drinken? Of blijf je gewoon doorgaan met drinken? Dat zal het verschil maken.